Taal ontwikkelen bij alle vakken, meer muziek in de klas en ontwerpend leren. Deze drie elementen vormden het uitgangspunt van deze workshop waarin vakintegratie een belangrijke rol speelt. De verschillende niveaus van vakintegratie en een aantal concrete voorbeelden van integratie muziek en taal worden belicht. De voorbeelden zijn afkomstig van de lerarenopleiding basisonderwijs, gericht op studenten, maar zeker ook toepasbaar in de basisschool. Andere good practices kunnen een mooie aanvulling vormen in een gesprek over integratie muziek en taal!
Veel docenten aan de universiteit, in Vlaanderen en Nederland, stellen al lange tijd vast dat de schrijfvaardigheid van veel studenten erop achteruitgaat. Er zijn geen PI-SA-metingen van schrijfvaardigheid maar wellicht zouden we daar een even slechte beurt maken als voor begrijpend lezen en leesplezier. Een correlatie tussen lezen en schrijven lijkt voorspelbaar, aangezien we leren schrijven door veel te lezen, via een vorm van impliciet leren. Daarom moeten we zo vroeg mogelijk inzetten op schrijfonderwijs en zoveel mogelijk ruimte vrijmaken voor begrijpelijk schrijven, de tegenhanger van begrijpend lezen. Het technische aspect van schrijven, m.n. de spelling, moet daarbij zo weinig mogelijk het werkgeheugen van schrijvers belasten. Zwakke én sterke spellers zullen er voordeel bij hebben als die spellingregels geautomatiseerd kunnen worden. Alle onderzoek demonstreert dat de spellingsregels voor de werkwoorden dat niet zijn. Daarom vormen ze één horde op de weg naar vlot schrijven. Door de stigmatisering van de fouten dragen ze bovendien bij tot een gebrek aan schrijf-plezier.
Wat gebeurt er als leerlingen een taalkwestie voorgelegd krijgen om in groepen over te redeneren? Op HSN32 en 33 heb ik lesmateriaal laten zien dat ik samen met twee docentenontwikkelteams (één in Vlaanderen en één in Nederland) ontwikkeld heb om reflectief denken bij leerlingen (5 aso en 5 vwo) te stimuleren. Hiervoor heb ik een model ontwikkeld waarin leerlingen via de stappen voelen-vatten-verwerken steeds op een dieper reflectief niveau kunnen toewerken naar een genuanceerd begrip over een taalkwesties waarop geen eenduidig antwoord bestaat. In deze presentatie ga ik in op de ervaringen van de docenten uit de Vlaamse DOT die met dit model gewerkt hebben. Hoe reageren zij op de onzekerheden waarmee hun leerlingen geconfronteerd worden bij het maken van eigen keuzes, zowel in de werkvorm als in de uiteindelijke taalvormen? Waarmee moet je rekening houden als je als docent je leerlingen reflectief wil leren denken over taalkwesties?
In deze presentatie worden praktische implicaties toegelicht van een validiteitstudie van een academische taalscreening in het eerste jaar aan de universiteit die focust op academische woordenschat en leesvaardigheid. De resultaten tonen dat de screening relatief gemakkelijk is voor de instromers en dat ze een kleine, maar significante voorspeller is van studiesucces op korte termijn (studierendement) en op langere termijn (het behalen van een bachelordiploma). Uit onze studie blijkt dat screenings met representatief taal-materiaal interessant kunnen zijn als vroeg waarschuwingssignaal, maar zeker geen te groot gewicht mogen krijgen binnen het instroombeleid omdat er heel wat ruis op het verband met studieresultaten zit. Een belangrijke bevinding is wel dat academische taalvaardigheid duidelijk samenhangt met de achtergrondkenmerken van studenten, voornamelijk hun schoolse achtergrond. Inzetten op academische woordenschat en leesvaardigheid kan voor deze studenten hun kansen op succes in hun universitaire studies mogelijk verhogen.
Online en blended leren heeft sinds de coronacrisis een hoge vlucht genomen. Leerkrachten hebben hierbij ervaren dat online en blended lesgeven een andere insteek vraagt dan klassikaal lesgeven, dit op vlak van zowel didactiek als leerkrachthandelen. Wil je immers tot een effectieve aanpak komen en je leerlingen gemotiveerd houden, is het belangrijk dat je voldoende mogelijkheden tot interactie en feedback inbouwt. Je didactische aanpak en leerkrachthandelen zijn daarnaast cruciaal om ook echt de meerwaardes van online en blended te realiseren. Eén van de belangrijkste meerwaarden zit vervat in de nieuwe mogelijkheden die online en blended onderwijs biedt op het vlak van maatwerk en differentiatie. Zeker voor meertalige leerlingen die nood hebben aan extra taalstimulering kunnen leerkrachten en scholen via digitaal gepersonaliseerd leren functionele taalleerkansen op maat van elke leerling creëren, aanvullend op en complementair aan het klassikale gebeuren. Aan de hand van het recent gelanceerde i-learn platform illustreren we de belangrijkste principes van effectief online en blended taalleren en hoe je ze in de praktijk zet voor meer én meer kwaliteitsvolle taalleerkansen voor meertalige leerlingen.
Over de definitie van taalbeschouwing lopen de meningen uiteen. Wij houden het op het nadenken over de vorm en betekenis van taal.
Dat kan op verschillende manieren en aan de hand van uiteenlopende bronnen. Ook audiovisuele bronnen kunnen een schat aan taalmateriaal bevatten om jouw studenten aan het denken en analyseren te zetten.
In deze workshop reiken we uitdagende video- en audiofragmenten aan vanop Het Archief voor Onderwijs en geven we mogelijke verwerkingsopdrachten mee. Op deze manier kijkt u samen met uw klas op een andere manier naar de structuur, de betekenis en de verschillende functies van taal.
*Het platform Het Archief voor Onderwijs is enkel toegankelijk voor Vlaamse leerkrachten, docenten en studenten uit de lerarenopleiding.
De humor van pubers verschilt nogal van de humor van volwassen. Waarom lachen leerlingen niet mee als jij iets heel grappig vindt en andersom? In deze workshop leer je hoe humor precies werkt, hoe je jouw humor kunt aan laten sluiten bij die van je leerlingen en hoe je humor bewust kunt inzetten tijdens jouw lessen. Daarnaast leer je hoe je cabaretfragmenten kunt gebruiken als aanvulling op de lessen. Cabaret is zoveel meer dan alleen maar leuk, het kan leerlingen leren kritisch te denken, te reflecteren en biedt ze inzicht in de mogelijkheden die taal te bieden heeft. Bovendien zijn er heel veel cabaret-fragmenten te vinden die naadloos aansluiten op de lesstof van het vak Nederlands. Deze workshop is bedoeld voor docenten in de bovenbouw van het secundair onderwijs.
In december 2018 is de kennisbasis Nederlandse taal (pabo) herzien. Uit een inventarisatie onder de leden van LOPON blijkt dat veel pabo’s in Nederland gebruikmaken van de website www.lesintaal.nl om de kennisbasisbegrippen aan hun studenten te leren. Met de herziening van de kennisbasis, was deze website -onder beheer van het Expertisecentrum Nederlands- echter niet meer actueel. Het Expertisecentrum gaf kort na publicatie van de herijkte kennisbasis aan de website niet meer te updaten; een probleem, maar ook een kans was geboren.
Het Expertisecentrum gaf op haar website aan tot doel te hebben “de kennisbasis Nederlands voor de pabo toegankelijk te maken voor pabostudenten en aan de hand van beelden deze kennisbasis tot leven te wekken”. Uit eerdergenoemde inventarisatie en interviews met studenten bleek dat dit doel niet meer werd bereikt. Er werden verschillende wensen uitgesproken, waaronder een betere relatie met de onderwijspraktijk, meer ruimte voor verbinding met actuele (wetenschappelijke) inzichten en een rijker palet aan voorbeelden. Het platform bleek ’te plat’ voor de wens; alleen een inhoudelijke update zou dan ook niet voldoende zijn geweest.
Het besluit viel om tot een platform in eigen beheer van lerarenopleiders te komen: Taalme.nu. Dit maakt het mogelijk om updates (nieuw materiaal, wetenschappelijke inzichten, doorontwikkeling kennisbasis, etc.) tijdig te doen. Taalme.nu heeft tot doel de kennisbasisbegrippen niet alleen uit te leggen, maar ook te semantiseren door uit te beelden én uit te breiden (de drie uitjes). Het ‘tot leven wekken’ van de kennisbasis kan alleen in gezamenlijkheid. De presentatie zal ingaan op de voortgang en de toepassingsmogelijkheden van Taalme.nu, waarna we het gesprek zullen voeren over het door-ontwikkelperspectief en de samenwerkingsmogelijkheden tussen lerarenopleidingen basisonderwijs onderling.
De laatste jaren is de nood aan krachtig begrijpend leesonderwijs belangrijker gebleken dan ooit, maar hoe kan je hieraan werken in de praktijk? Hoe bouw je als school aan krachtig begrijpend leesonderwijs? Wat zijn de voornaamste succesfactoren?
Uit onderzoek weten we dat goed leesonderwijs niet bestaat uit losse acties, maar dat acties samen een krachtig en gedragen leesbeleid vormen. Tijdens deze sessie verbinden we daarom inzichten uit recent onderzoek naar taalbeleid met het opbouwen van een gedragen leesbeleid waarin werken aan begrijpend leesvaardigheid centraal staat, maar we tegelijk ook het leerlingniveau overstijgen.
We baseren ons tijdens deze sessie op recent onderzoek naar taalbeleid en praktijkvoorbeelden uit onze werking als onderwijsondersteuners binnen verschillende projecten rond begrijpend lezen en taalbeleidstrajecten.
Corona, Brexit, opkomend nationalisme, klimaatopwarming, migratie, bankencrisis,… wie de media volgt wordt dagelijks geconfronteerd met maatschappelijke problemen waarin Europa een belangrijke rol speelt. Welk beeld van ons continent krijg je als lezer van Nederlandstalige romans, verhalen, gedichten en essays? Sijpelt die actualiteit hier-in door? En welke rol zien literaire auteurs weggelegd voor Europa?
In deze sessie worden een paar suggesties gedaan om met leerlingen via literatuur aan de slag te gaan rond actuele thema’s als identiteit, nationalisme en kosmopolitisme. We doen dit aan de hand van Grote Europese roman door Koen Peeters. Wat is typisch voor de afzonderlijke Europese staten? En wat hebben alle Europeanen gemeenschappelijk? Aan het eind van de sessie volgen nog wat verdere leestips.
Hoe behandel je historische teksten in de klas op een manier die motiveert? In haar promotieonderzoek voert Renate van Keulen een ontwerponderzoek uit naar een digitale gamedidactiek voor historische literatuur. Een van de vakdidactische uitgangspunten van de te ontwikkelen game is dat er gebruik gemaakt wordt van een didactiek die leerlingen uitdaagt om met behulp van een historische tekst en diverse ‘hulpbronnen’ te redeneren over historische literatuur. De redeneringen leiden ertoe dat de leerlingen inzichten opdoen over de tekst, de (historische) context ervan en hun eigen rol als lezer. In een pilotstudie hebben we een redeneerdidactiek ontwikkeld rondom de roman De donkere kamer van Damokles (1958). In onze workshop presenteren wij onze bevindingen en gaan wij in gesprek met de deelnemers over de mogelijkheden en belemmeringen van een redeneerdidactiek voor historische literatuur.
Spelletjes, wie houdt er niet van? Bij veel leerlingen valt het spelen van spellen in de smaak. Het maken van spellen is dan ook een werkvorm die bruikbaar is voor het verwerken van bepaalde lesstof en die de creativiteit van leerlingen stimuleert. Dit kan ook naar aanleiding van jeugdliteratuur! In deze workshop wil ik laten zien hoe docenten gebruik kunnen maken van bepaalde spelvormen om leerlingen van 12 tot 15 jaar dieper te laten nadenken over hun leesboek. Daarnaast wordt er een combinatie gemaakt met meerdere onderdelen van het vak Nederlands, zoals schrijven en presenteren.
De samenleving wordt diverser en ook aan de (hoger)onderwijsinstellingen neemt het aantal meertalige studenten ieder jaar toe. Om die toenemende instroom studenten voldoende te kunnen begeleiden en ondersteunen, zet de Universiteit sterk in op een inclusief talenbeleid. Maar bereikt dat beleid de praktijk? En in welke mate spelen de attitudes van de docenten zelf een rol?
In dit onderzoek onderzochten we hoe docenten staan tegenover meertalige studenten. We wilden ze achterhalen tot op welk niveau ze bereid waren om ondersteuning aan te bieden, en wanneer ze beslisten de verantwoordelijkheid door te schuiven. Die vaststellingen uit de praktijk koppelden we dan aan de verwachtingen die in het talenbeleid worden geschetst. Deze presentatie gaat ook in op de concrete acties die het UGent-talenbeleid opzette naar aanleiding van dit onderzoek.
De meeste mensen ervaren poëzie niet in bundels, maar buiten het boek. Ook in de klas kan non-boekpoëzie een belangrijke rol spelen. Dr. Kila van der Starre laat zien waarom en hoe je poëzie buiten het boek kunt inzetten in je onderwijs. Hoe kun je bijvoorbeeld Instagrampoëzie en straatpoëzie gebruiken in je les? En hoe voer je een goed gesprek over een gedicht?
Heel wat kinderen scoren ondermaats voor taal. Dat is met name het geval voor kinderen in minderbedeelde situaties die thuis soms een andere taal spreken. Hoe kunnen we hen het best helpen met het leren van het Nederlands? Hoe ziet een krachtige taal-leeromgeving eruit? In deze interactieve sessie kom je alles te weten over taal leren op de basisschool. We gaan aan de slag met het boek De vliegtuigklas. Naar sterk taalonderwijs op de basisschool (Frijns, 2019) en de reportage De klas van juf Femke (Klasse, 2020). We duiken in onderzoek én warmen ons aan verhalen over minderbedeelde gezinnen in een diverse maatschappij. Na deze sessie ga je met recent onderzoek én frisse praktijkvoorbeelden de deur uit om zelf het verschil te blijven maken voor kwetsbare taalleerders in Vlaanderen en Nederland.
De afgelopen jaren hebben Peter-Arno Coppen (De Taalprof) en Jimmy van Rijt gepubliceerd over alternatieven voor het traditionele grammaticaonderwijs. BruutTAAL heeft deze publicaties gebruikt als basis voor zijn zinsanalyse en er een totaalpakket van gemaakt.
De uitdaging die de methode aangaat: is het mogelijk om grammaticaonderwijs te geven dat leerlingen inzicht geeft in taal, hun taalvaardigheid vergroot en helpt bij het leren van een nieuwe taal.
In deze presentatie maak je kennis met een andere aanpak van de zinsontleding waardoor je ziet hoe je leerlingen (hun eigen) taal kunt laten beschouwen.
Kaatje Klank is een evidence-based taalmethodiek mét professionaliseringstraject die op een speelse en doelgerichte manier de voorbereidende technische leesvaardigheden van 3- tot 6-jarige kleuters stimuleert. Kaatje Klank hanteert een systematische aanpak, met een leerlijn van de eerste tot de derde kleuterklas. Ze ondersteunt kwetsbare kinderen met een verhoogd risico op leesproblemen via een stapsgewijze opbouw in moeilijkheidsgraad van de klankbewustzijns- en letteractiviteiten, via afbouwende leerkrachtbegeleiding én met aandacht voor de (nog ontwikkelende) executieve functies van de kinderen.
Kaatje Klank werd uitgewerkt en uitgetest in diverse (Vlaamse) klascontexten in het kader van de PWO-onderzoeksprojecten ‘Spreken verfijnen in de kleuterklas1’ en ‘Klank Klaar voor de leesstart2 ’. We gaan na wat de kortetermijn- en langetermijneffecten zijn van de taalmethodiek en het bijhorende professionaliseringstraject. We focussen op de eerste, tweede en derde kleuterklas, én op de overgang naar het eerste leerjaar
Het lied is onlosmakelijk verbonden met de Vlaamse en Nederlandse volkscultuur. Door de eeuwen heen gingen duizenden liederen de ronde die van generatie op generatie mondeling werden doorgegeven en op schrift werden gesteld in zowel handschrift als gedrukte vorm. De Nederlandse Liederenbank is een online databank van het Meertens Instituut van Amsterdam, waarin intussen meer dan 175.000 liederen zijn ontsloten van de middeleeuwen tot de twintigste eeuw. Van het merendeel van de liederen zijn de volledige teksten, en soms ook de partituren en/of geluidsopnames raadpleegbaar. Ook zijn via links naar onder andere de DBNL vaak de hele bronnen beschikbaar. De Liederenbank vormt niet alleen voor academici, maar ook voor onderwijsdoeleinden een handig en toegankelijk werkinstrument om leerlingen op een laagdrempelige manier in contact te laten komen met onze volksliteratuur en -cultuur. Via de databank kan gezocht worden op onder andere trefwoord, liedtype en ook op rijmschema of melodie. Ook kunnen bronnen van en relaties tussen liederen worden blootgelegd. Het is tevens een instrument voor de studie van tekstgenese, met name, hoe evolueerde een liedtekst (door bv. orale overlevering) door de jaren heen? Deze en vele andere mogelijkheden van de Liederenbank worden in deze lezing onder het voetlicht gebracht.
Samen Lezen of Shared Reading is een bijzondere methodiek die de kracht van een verhaal verbindt met de kracht van een ontmoeting. Wat zich door sterke literatuur afspeelt binnen het hoofd van de lezer wordt veruitwendigd: het hardop lezen brengt het verhaal als het ware naar buiten en helpt het te connecteren met de verhalen die we zelf herkennen uit ons eigen leven.
Samen Lezen krijgt een bijzondere plaats in het onderwijs als het wordt ingezet binnen een leesbeleid waarbinnen de (informele) kans tot ontmoeting ook een manier wordt om moeilijke lezers te benieuwen voor een sterk verhaal en een gedicht.
Tijdens de lezing legt Dirk Terryn de kracht van de methodiek uit en vertelt hij over de mogelijke toepassingen binnen de school.
Lees- en schrijfvaardigheid worden bij Nederlands vaak apart behandeld, terwijl een geïntegreerde aanpak veel voordelen heeft. Het inzetten van genredidactiek is een ma-nier om de samenhang tussen lezen en schrijven te vergroten. Zo ontwikkelen leerlingen kennis over lees- én schrijfprocessen, zien zij de overeenkomsten tussen beide vaardig-heden beter en worden zij zich bewuster van hun taalvaardigheid. In het kader van mijn promotieonderzoek heb ik een lessenserie ontwikkeld over het lezen en schrijven van nieuwsberichten en een lessenserie over het lezen en schrijven van columns. De lessen-series zijn in de havo 4-klassen van vijf scholen uitgevoerd, inclusief voor- en name-ting. Op de HSN presenteer en deel ik deze lessenseries en vertel ik over de eerste resul-taten van mijn onderzoek.
De toenemende diversiteit, meertaligheid, internationalisering@home en internationale mobiliteit vraagt van opleidingen in het hoger onderwijs een bewuste focus op interculturele en meertalige communicatieve competenties. Een beroep uitoefenen op het niveau van hoger onderwijs vraagt om een behoorlijke professionele interculturele en meertalige wendbaarheid.
In 2019 zijn op HSN33 de conceptuele uitgangspunten van een taalbeleid of talenbeleid vanuit een meertalig perspectief gepresenteerd en is gewerkt met een gesprekskader om binnen een team in samenspraak tot een gemeenschappelijke visie en uitgangspunten te komen. In deze presentatie, die weliswaar een vervolg daarop is maar ook afzonderlijk te volgen is, ligt de nadruk op de onderwijspraktijk. Je krijgt een inkijkje van de praktijk van een taal- of talenbeleid dat de taalontwikkeling van studenten hoger onderwijs centraal stelt en vanuit een meertalig perspectief vormgeeft: wat zijn dan de topics, welke doelen worden er gesteld, hoe wordt daaraan gewerkt, op welke wijze wordt getoetst en op grond van welke principes wordt er beoordeeld?
Is er plaats voor ‘foute’ schrijvers in de les Nederlands? Wat kunnen we vandaag leren uit de fictie en lotgevallen van iemand als Cyriel Verschaeve (1874-1949), ooit razend populair in het katholieke Vlaanderen, intussen onherroepelijk van zijn voetstuk gevallen vanwege zijn fanatieke collaboratie met de Duitse bezetter? Zijn fictie mag naar huidige normen dan nauwelijks verteerbaar heten, een eeuw geleden werkte Verschaeves werk zelfs zo goed dat hij er een grote politieke invloed mee kon uitoefenen. Met zijn opzwepende verhalen over heldenmoed, strijdlust en offerdrang had de priester-dichter een wezenlijk aandeel in de radicalisering van nogal wat Vlaamse jongeren. Zijn verhaal roept dan ook vragen op die anno 2021 nog steeds brandend actueel zijn: hoe gevaarlijk is (literaire) fantasie? Is literatuur wel zo politiek onschuldig als we soms veronderstellen? En zijn er parallellen tussen Verschaeves ophitsende verbeelding en de hedendaagse cultuur?
Academische woordenschat is een sleutel tot het volgen van lessen. Veel secundaire scholen, hogescholen en universiteiten hebben hier aandacht voor. Ze ondersteunen (toekomstige) studenten met woordenlijsten en oefeningen. Het aanbod verschilt echter enorm en er is ook slechts één naslagwerk – Wijze Woorden – dat gebaseerd is op een (beperkt) corpus. In afwachting van een corpus gesproken academisch Nederlands, bieden deze lijsten een houvast. Deze presentatie geeft eerste inzichten in een combinatie van 35 verschillende lijsten uit Vlaanderen en Nederland, op zoek naar een gedeelde kern academische woordenschat.
In het nieuwe leerplan Nederlands van de tweede graad zit de nieuwe component ‘identiteit in diversiteit’. De doelen die hieraan gekoppeld zijn, zijn geen doelen om geïsoleerd aan te pakken, maar ze bieden heel wat mogelijkheden om er geïntegreerd met taalbeschouwing (en ook literatuur) mee aan de slag te gaan. In deze sessie krijg je enkele aanzetten om de leerlingen taaldiversiteit in ruime zin te leren verkennen.
Verontrustende berichten over de dalende begrijpende leesvaardigheden én dalende leesmotivatie van onze leerlingen zijn alomtegenwoordig in de media, zowel voor het lager als het secundair onderwijs. Maar hoe kunnen we daar nu als leraar op inspelen? In deze presentatie worden recente onderzoeksresultaten omtrent effectieve begrijpende leesdidactieken uitgelicht (nl. leesstrategie-instructie en bevordering van leesmotivatie). Hoe leg je de leerlingen op een effectieve wijze uit hoe je een tekst goed kan begrijpen? En hoe kan je leerlingen terug graag laten lezen? Expliciete strategie-instructie, de zelfdeterminatietheorie en het vervullen van basisbehoeften van leerlingen (autonomie, verbondenheid en competentie) vormen hierbij het uitgangspunt. Aan de hand van twee wetenschappelijk onderbouwde begrijpende leesmethodes, namelijk ProjectExpert (focus beroepssecundair onderwijs) en Iedereen leesatleet (focus derde graad lager onderwijs), worden deze resultaten geconcretiseerd. Op het einde van deze presentatie zullen jullie inzicht hebben in hoe theoretische principes vertaald kunnen worden naar concrete handvaten voor de lespraktijk.
Na een korte inleiding over een aantal belangrijke uitgangspunten van de constructiegrammatica, laat ik in deze bijdrage zien hoe taalkundige corpora zoals SoNaR en NLCOW kunnen worden gebruikt om zowel de conventionele, goed ingeburgerde gebruikswijzen van grammaticale constructies in kaart te brengen als om productieve, creatieve toepassingen ervan op het spoor te komen. De corpusvoorbeelden in (1) en (2) hieronder, bijvoorbeeld, illustreren dezelfde grammaticale constructie, maar de combinatie van werkwoord en constructie is in (2) duidelijk “origineler” dan in (1). Ik zal een aantal voorbeelden bespreken waarin sprekers of schrijvers de grammaticale mogelijkheden van het Nederlands creatief oprekken, uit verschillende tekstsoorten. Zulke voorbeelden laten zien dat grammaticale restricties vaak meer speelruimte laten dan men op het eerste gezicht zou denken.
(1) Mensen gebruiken de straat als sluipweg en gooien allerlei afval uit de auto.
(2) Hij was dit weekend de pechvogel, want op de 1m40-proeven sprong hij telkens 1 balk uit de lepels.
Leerlingen tussen c. 12 en 18 jaar hebben in Vlaanderen en Nederland het afgelopen decennium als het om schrijfonderwijs gaat, vooral instructies gekregen voor het beter ordenen en plannen van hun schrijfactiviteiten en voor het leren geven en ontvangen van feedback op hun schrijfproducten. Maar daarmee heeft één van de belangrijkste fasen van het schrijfproces – het onder woorden brengen van je gedachten en ideeën, in het veelgebruikte model van Flower en Hayes heet deze fase ‘translating’ – te weinig aandacht gekregen. In het onderzoeksproject Schrijfakademie.nl haken we in op de interesse van leerlingen (zoals in 2018 gepeild door Scholieren.com) om creatiever te kunnen schrijven. Voor het ontwikkelen van talige creativiteit is die fase van translating van cruciaal belang. Hoe die te didactiseren, is de vraag die de makers van de Schrijfakade-mie.nl zich het afgelopen jaar stelden. We presenteren een eerste ontwerp van de website, leggen onze uitgangspunten uit en gaan in op vragen over die uitgangspunten.
In het NT2-onderwijs voor volwassenen in Vlaanderen bestaan er verschillende soorten trajecten. Elk traject kent een eigen intensiteit, didactische aanpak en doelpubliek, maar ondanks die verschillen veronderstelt het beleid wel dat de verschillende trajecten na hun eigen parcours te hebben doorlopen uiteindelijk uitkomen bij hetzelfde ERK-niveau. Uit deze presentatie blijkt dat die veronderstelling waarschijnlijk niet klopt. De taalvaardigheid van leerders in snellere dan wel tragere trajecten verschilt soms dramatisch, ondanks het feit dat ze hetzelfde ERK-taalvaardigheidsniveau toegedicht krijgen van hun talenschool. In deze presentatie bekijken we welke verschillen er zijn, hoe groot ze zijn, hoe ze mogelijk ontstaan, en onderzoeken we de implicaties voor het inburgeringsbeleid
In de jaren 2020 en 2021 krijgt de website literatuurgeschiedenis.org een grondige actualisering. Ik geef dat proces inhoudelijk mee vorm wat betreft de middeleeuwen en de 16de eeuw. Ik heb daarbij ook derdejaars studenten taal- en letterkunde van de Universiteit Antwerpen ingeschakeld. Graag wil ik – na een korte uiteenzetting over de leidende principes bij de aanpassingen – met leerkrachten secundair onderwijs en lerarenopleiders in gesprek over de mogelijkheden van deze website bij het onderwijs over oudere Nederlandse letterkunde en eventuele verdere aanpassingen die wenselijk zijn.
Leraren doen elke dag bewust en onbewust een beroep op taal. Of het nu gaat om on-derwijs aan kleuters, basisschoolleerlingen of leerlingen uit het middelbaar onderwijs; om onderwijs in rekenen, geschiedenis of techniek – taal speelt een rol bij het handelen van leraren. Dat betekent dat elke leraar bij voorkeur ook een taalcompetente leraar is. Een leraar, dus, die de competenties heeft om taal zinvol en doelgericht in te zetten: bij het lesgeven, in contacten met ouders en collega’s, maar ook in functie van de eigen professionele ontwikkeling.
Het referentiekader De taalcompetente leraar beschrijft de taalcompetenties die elke leraar moet kunnen aanspreken om goed didactisch, pedagogisch en professioneel te handelen. Het kader duidt per competentie de kennis en vaardigheden die de leraar daarbij nodig heeft, maar ook de houding en ingesteldheid die erbij aan de orde zijn. Tijdens deze workshop lichten we het kader verder toe en gaan we actief met de taal-competenties aan de slag.
Het Presentatiespel is een kaartenset met meer dan zeventig presentatieopdrachten. De kaarten combineren een korte beschrijving van de theorie met een concrete oefening, zodat gedifferentieerd gewerkt kan worden. De ene leerling kan bijvoorbeeld werken aan betere handgebaren en de andere aan gevarieerde intonatie. De opdrachten zijn verdeeld in vier categorieën: verhaallijn en doelgroepgerichtheid, presentatietechniek, vragenronde en zelfverzekerd spreken.
Docenten kunnen met het Presentatiespel een complete lessenreeks samenstellen, maar ook een resterend kwartier van een les vullen, afgestemd op de leervragen en het niveau van de leerlingen of studenten. In deze workshop demonstreren we het spel en laten we docenten ervaren welke voordelen gedifferentieerd werken bij het trainen van presentatie-vaardigheden biedt.
Digitaal onderwijs creëert surrogaatmateriaal, stellen we te vaak vast. Digiboeken die minder handig zijn dan de papieren variant. Digitaal lesmateriaal dat we net zo goed hadden kunnen printen. Is het zinvol om los te komen van papier? Kunnen we digitaal materiaal bouwen dat de leerwinst verhoogt, niet verhindert? Hoe kunnen computers de les aanvullen? Hoe vermijden we, kortom, een digitaal doorslagje te maken van de papieren lesinhoud?
‘Een student is van de school en niet van een docent’.
Middels een kwalitatief onderzoek is helder geworden dat er verschillende knelpunten worden ervaren door studenten en docenten in de aansluiting van de entree/NT2 opleiding naar een niveau twee opleiding. Deze knelpunten zijn tweeledig, enerzijds gelegen in het voorbereiden van entree/NT2 studenten naar een niveau twee opleiding. Anderzijds gelegen in de verwachtingen die er zijn over deze aansluiting naar elkaar toe als teams. Specifiek gaat het om hoe onderwijsteams kunnen samenwerken waarin zij gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor een leeromgeving. Een leeromgeving waar de leerbehoeften betreffende (Nederlandse) taal, beroepsoriëntatie en verwachtingen van entree/NT2 studenten centraal staat wat het doorstromen naar niveau twee bevordert. Met een blik op de toekomst kan een (nauwe) samenwerking niet uitblijven.
Rijke, verhalend-informatieve teksten die ingezet worden bij geschiedenisonderwijs kunnen zorgen voor een versterkend leereffect bij taal én geschiedenis.
In de afgelopen jaren is er op Hogeschool KPZ, op twee andere hogescholen en diverse basisscholen kennis opgebouwd op het gebied van het werken met uitdagende en inspirerende teksten die leiden tot begripsvermeerdering bij aardrijkskunde, geschiedenis of natuur & techniek. De teksten zijn zo gekozen dat ze nieuwsgierig maken, eigen achtergrondkennis bevragen en gesprekken uitlokken.
Wanneer leerlingen in een tweetal samenwerken, aan de hand van een aantal prikkelende vragen die laten nadenken en soms ook stukken tekst met elkaar verbinden of mogelijke tegenstrijdigheden bevragen, dan worden er veel inhoudsrijke gesprekken in de groep gevoerd.
Graag laten wij ervaren hoe deze aanpak het verdiepend denken op het gebied van lezen én geschiedenis stimuleert en kansen biedt op het gebied van leespromotie.
Verhalen bewegen jong en oud. Ze prikkelen niet alleen ons verbeeldend vermogen, maar ook onze gevoelswereld. Goede verhalen blijven bij. Onze honger ernaar is onverzadigbaar. Maar gebruiken we ze ook effectief in de klas?
In deze sessie onderzoeken we de kracht van een vertelling als didactisch middel. Je komt te weten hoe je die kracht onmiddellijk kan inzetten in je eigen lessen. Bovendien exploreren we nieuwe invalshoeken voor spreekvaardigheid bij leerlingen door hen te beschouwen als vertellers, meer dan als sprekers.
Onderzoek naar leesprocessen van havo- en vwo-scholieren is zeldzaam. Dit geldt voor het lezen van proza en vooral voor het lezen van poëzie. We onderzochten de leesprocessen van leerlingen (tweede-, vierde- en zesdeklassers), tijdens het lezen van authentieke proza- en poëzieteksten. Poëzie onderscheidt zich van proza door een hoge mate van ambiguïteit, impliciete coherentie en afwijkende syntactische structuren. Wij verwachtten dit terug te zien in de leesprocessen van de leerlingen. Om hierin inzicht te verkrijgen, richtten we ons zowel op de tijd die leerlingen nodig hadden voor eerste lezing als op de totale leestijd voor proza en poëzie.
In deze sessie wordt er gekeken naar nieuwe mogelijkheden voor literatuuronderwijs in de 21ste eeuw. Hoe kan je leerlingen warm maken voor poëzie via Instagram? Wat is #boektok? Hoe kunnen games helpen om vertelperspectief uit te leggen? Hoe kan je een literaire tekst verrijken met digitale oefenvormen zoals Bookwidgets of H5P? Welke rol kan gamification spelen in een lessenreeks rond oude verhaalvormen? We halen het literatuuronderwijs van onder het stof met een aantal voorbeelden uit de lespraktijk.
Veel onderzoek laat zien dat zowel de hoeveelheid als de aard van de gespreksbijdragen van kinderen sterk samenhangt met hun taal- en denkontwikkeling. We weten echter nog niet zo goed hoe onderlinge gesprekken in de kleuterklas op zo’n manier worden vormgegeven door kinderen (eventueel met de leerkracht) dat het meer of minder leerzaam is. In deze presentatie zullen we aan de hand van videodata van echte gesprekken in kleuterklassen laten zien hoe kinderen onderling en met de leerkracht overleggen wanneer zij problemen oplossen binnen de methodiek van verhalend ontwerpen. Aan de hand van gedetailleerde analyses van video-data, zullen we ingaan op vragen als: ‘Hoe lossen kleuters onderling en met de leerkracht problemen op?’ en ‘Welke gespreksbijdragen van leerkrachten bevorderen en verminderen de gespreksdeelname van kinderen?’ Daarmee wordt duidelijk dat de gespreksmogelijkheden van kleuters samenhangen met de gesprekscontext en dat zij minder egocentrisch zijn dan vaak wordt aangenomen.
Dat de connectie tussen de opleiding en de stage van cruciaal belang is, bleek uit mijn promotieonderzoek naar het aanleren van schooltaalstimulerend gedrag aan studenten op de lerarenopleiding. Studenten hebben nodig dat ze de schooltaalstimulerende strategieën kunnen uitvoeren in de praktijk om deze echt eigen te maken. Ook zou er een zekere flexibiliteit in de opleiding moeten worden ingebouwd, zodat het mogelijk wordt voor studenten om hun leerproces vanuit verschillende kanten te starten. Daarnaast is het de vraag in hoeverre er op lerarenopleidingen aandacht wordt gegeven aan het thema ‘stimuleren van schooltaal’. In de presentatie worden deze thema’s inhoudelijk gepresenteerd, om daarna erover in gesprek te kunnen gaan.
Als speelse introductie tot het academisch Nederlands ontwierp het Academisch Centrum voor Taalonderwijs van de VUB een escaperoom op maat van leerlingen uit de derde graad secundair onderwijs. In deze HSN-sessie word je dan ook meteen uitgedaagd de code van een deelopdracht te kraken. De VUB-taalcoaches laten je daarna niet op je honger zitten en onthullen de uitwerking van de afzonderlijke opdrachten en de werkwijze tijdens het volledige spelverloop van de escaperoom academisch Nederlands. Je wordt geïnspireerd om je eigen bestaande lesopdrachten om te vormen naar echte escaperoom-uitdagingen aan de hand van het multi-inzetbare grondplan dat je als basis kan nemen voor je eigen spel. Ga de uitdaging aan in deze actieve en activerende workshop.
VISTA leest!
Vrij lezen op school > fijn én nuttig!
Om de voordelen van vrij lezen te benutten is VISTA leest! van start gegaan, een leesproject dat docent Esther Hendriks is gestart omdat Nederlandse studenten steeds slechter lezen. Eén derde van werkgevers vindt namelijk dat mbo’ers beter in de Nederlandse taal zouden moeten zijn. Daar moeten we dus samen mee aan de slag.
Eén of twee keer per week krijgen de studenten een moment voor zichzelf en gaan ze vrij lezen in de klas onder begeleiding van hun docent (die zelf ook meeleest). Er zijn boeken op school beschikbaar, die passen bij onze studenten óf ze nemen zelf een boek mee. Er is geen opdracht aan verbonden, de studenten lezen wat ze leuk vinden om te lezen. Want wie vaker leest, wordt beter in lezen, krijgt er meer plezier in én bouwt een goede leesvaardigheid op.
Dit schooljaar zijn achttien klassen, verdeeld over vier afdelingen, in Heerlen van start gegaan met dit project. Ook is er een schoolbibliotheek, in samenwerking met SCHUNCK bibliotheek Heerlen, opgericht, zodat ze dat leuke boek uit de les ook thuis verder kunnen lezen.
Wanneer de pilot VISTA Leest! loopt een jaar, waarin hij gemonitord wordt en daarna geëvalueerd. De bedoeling is om de pilot uit te breiden naar al onze locaties (Sittard en Maastricht), zodat uiteindelijk alle 17.000 studenten van het VISTA college gaan vrij lezen op school.
“Nederlands is saai?” Helaas blijkt dat toch vaker de mening van middelbarescholieren dan wij zouden willen! Op basis van de huidige stand van zaken rondom het schoolvak Nederlands hebben we kritisch gekeken naar ons eigen curriculum. Schooljaar 2021-2022 zijn wij gestart met een herindeling van het PTA waarbij de normaal gesproken vaak geïsoleerde vaardigheden nu samen, in een overkoepelende context, aan bod komen. Hierbij hebben we ons gebaseerd op de domeinen binnen de neerlandistiek. In deze workshop willen we ons plan presenteren, beargumenteren en de deelnemers uitdagen om zelf ook kritisch naar hun eigen PTA in de bovenbouw te kijken.
Leerlingen enthousiast maken voor taal en literatuur is toch allemaal ons doel. Wellicht dat een herziening van ons curriculum hierbij kan helpen!
Schrijfonderwijs is een ondergeschoven kindje in het onderwijs, dat blijkt ook weer uit het laatste peilingsonderzoek van de inspectie (2021). Vooral het monitoren, evalueren en beoordelen van de schrijfontwikkeling van leerlingen blijkt lastig en bruikbare instrumenten zijn schaars.
SLO heeft samen met scholen instrumenten ontwikkeld om een schrijfportfolio vorm te geven en in te zetten in de klas. Leraren én leerlingen krijgen zo meer zicht op de schrijfontwikkeling. De basis van een schrijfportfolio zijn lessenreeksen waarin het hele schrijfproces doorlopen wordt en waarbij gerichte instructie in genrekennis centraal staat. Instrumenten als criteria voor reflectie, vragen voor tekstbesprekingen en mogelijke structuren voor het inrichten van een (digitaal) schrijfportfolio helpen om het schrijfportfolio vorm te geven. In onze presentatie laten we zien wat er uit onderzoek bekend is over het werken met schrijfportfolio’s, welke instrumenten ontwikkeld zijn en hoe ermee gewerkt wordt in de praktijk.
De Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL) verleent haar medewerking aan het door de Vlaamse regering goedgekeurde Leesoffensief. Ze is met name initiatiefnemer van een Leesfonds dat individuele burgers, geëngageerde bedrijven en verenigingen/organisaties oproept om donaties te doen of acties te organiseren rond een breed maatschappelijk verhaal met leesbevorderingsinitiatieven voor kinderen en jongeren. In nauwe samenhang hiermee werkt ze aan eigen pilootproject dat focust op leerlingen van de tweede en derde graad van het middelbaar onderwijs, ongeacht hun studierichting. Met name wil ze aan leraren dynamisch lesmateriaal ter beschikking stellen om op een creatieve en laagdrempelige manier met het literaire erfgoed aan de slag te gaan en leerlingen zowel uit de theorie- als praktijkgerichte richtingen voor literaire klassieken te enthousiasmeren. Tijdens de lezing zal het pilootproject in zijn eerste aanzet worden voorgesteld, met de uitdrukkelijke bedoeling dat de aanwezigen opmerkingen en voorstellen kunnen formuleren die de doelgerichtheid van het project ten goede kunnen komen.
Bert en Ernie debuteerden op televisie in de Amerikaanse versie van Sesamstraat in 1969. Ze maakten oorspronkelijk deel uit van een groep poppen, de Muppets, van Jim Henson. Tot op de dag van vandaag vormen Bert en Ernie een vast onderdeel van Sesamstraat-uitzendingen over de hele wereld.
In deze workshop wordt vanuit een groot aantal literaire bronnen de stelling onderbouwd dat Bert en Ernie niet alleen veel te bieden hebben aan kinderen, maar ook aan hun leerkrachten.
Op het Deltion College wordt door de leraren vanuit een brede taalvisie gewerkt aan een taalbasis en het plezier in taal vergroot. Er is een beweging ingezet met Vrij Lezen, Nederlands en Burgerschap.
Binnen Nederlands en Burgerschap is een samenwerking tot stand gekomen waardoor studenten langere tijd aan een Burgerschapsthema werken. Langer werken aan een thema zorgt voor verdieping. Wij, een docent Burgerschap en een docent Nederlands, zorgen voor rijke, betekenisvolle teksten en keuze-opdrachten, veelal uit de actualiteit, waar studenten over lezen, nadenken, praten en inzichten met elkaar delen. Studenten ervaren het als uitdagend en motiverend en gaan naar aanleiding van de thema’s ook zelf op zoek. Daarnaast lezen ze in iedere les in een zelfgekozen boek, dat wel bij het thema moet passen.
De burgerschapsdimensies en de domeinen van Nederlands komen ruim aan bod. De studenten verwerken hun resultaten in een portfolio, die ze aan het eind van ieder thema presenteren.
We willen graag inspireren door onze werkwijze te presenteren en ervaringen te delen.
Wie het nieuws een beetje volgt, zal het bekend voorkomen. Iemand wordt beschuldigd van een ‘foute’ uitspraak (bijv. een racistische) en verdedigt zich door een beroep te doen op de letterlijke betekenis van de uitspraak of juist op de zogenaamde implicaturen daarvan: ‘Dat zijn úw woorden!’, ‘Dat was ironie!’
Een interessante vraag is in hoeverre inzichten uit de taalkunde en de taalbeheersing ons kunnen helpen als we in een specifiek geval willen beoordelen of zo’n verdediging redelijk is of niet. In deze lezing wordt een aantal actuele gevallen getoetst aan (i) de indeling van verdedigingslinies uit de klassieke retorica (de zgn ‘statusleer’), en (ii) de pragmatische literatuur over verschillende soorten implicaturen (d.w.z. impliciete bedoelingen van de spreker).
In deze presentatie maak je kennis met drie good practices uit de literatuurlessen die ik geef in de bovenbouw van het secundair onderwijs (gymnasium). Creativiteit en probleemoplossend denken staan hierin centraal. Het is hierbij de bedoeling dat de leerling actief aan de slag gaat en niet achterover kan leunen. Denk bijvoorbeeld aan het verbeelden van literaire stromingen of het openbreken van een ‘kluis’ aan de hand van gedichten.
Je gaat naar huis met drie inspirerende en motiverende lesideeën die je – met wat kleine aanpassingen – direct naar hartenlust kunt inzetten in je lespraktijk.
Uiteraard is er ruimte voor discussie en het uitwisselen van ideeën.
Hoe komen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk samen? Voor haar masterscriptie onderzocht Hanna Van Wambeke de impact van een professionaliseringstraject voor beginnende leerkrachten gericht op leesmotivatie. Het afgelopen schooljaar werd ze leerkracht in een basisschool in Gent. Deze school neemt deel aan een tweejarig traject ‘samen bouwen aan een kwalitatieve leesomgeving op school’ van Iedereen Leest. Als trekker van haar school maakt Hanna werk van een leesbeleid op leerling- klas- én schoolniveau dat de leesmotivatie centraal zet. Hanna licht de bevinden uit haar onderzoek toe en vertelt hoe ze met de opgedane kennis uit het professionaliseringstraject en haar onderzoek als beginnende leerkracht zelf aan de slag ging in haar school.
Via Google Classroom wordt de feedcyclus (feed-up, feedback en feedforward) transparant in kaart gebracht voor zowel leerling als leerkracht. Rubrics zijn een krachtige tool die in deze cyclus leerlingen inzicht bieden in het hele evaluatieproces. Google Classroom kan ook gebruikt worden als een veilige omgeving waarin leerlingen per klasgroep interactief kunnen werken.
Diverse internationale onderwijsonderzoeksrapporten (cf. PIRLS/2016- en PISA/2018) onderstrepen al te lang de dalende leesvaardigheid bij de 10- en 15-jarigen. De resultaten zijn algemeen bekend en tegelijk stellen we ons nog steeds de vraag hoe het komt dat de jeugd maar ook de bredere samenleving steeds minder geïnteresseerd is in lezen. Ligt het probleem bij het onderwijs? Bij de lerarenopleiding? Bij de jeugd zelf? Of bij de sociale media en de algemene cultuur van vluchtigheid waarin we leven? Taal- en leesvaardigheid vormen echter de absolute basis voor alle leren en is essentieel in alle aspecten van het leven, van werk over vrije tijd, over gezondheid en cultuurbeleving. Lezen is in zijn volle breedte één van de belangrijkste culturele en maatschappelijke competenties. De Vlaamse regering vond daarom – terecht – dat een Vlaams leesoffensief (LOF) hoogdringend was, met een geïntegreerde aanpak op verschillende niveaus en met een innovatief communicatieplan aangepast aan de diverse doelgroepen. Dat het mogelijk is om slechte prestaties op het vlak van lezen om te buigen naar een succesverhaal bewijst alvast Ierland dat erin slaagde om via zijn National Strategy on Literacy and Numeracy for Learning and Life (2011-2020) het tij te keren.
Het actieplan van Het Leesoffensief Vlaanderen is ambitieus en werpt zijn netten breed uit. Het omvat maar liefst 30 operationele doelstellingen en 50 acties. In deze uiteenzet-ting wordt – naast de grote lijnen van het LOF – toegelicht welke acties specfiek voor het
secundair onderwijs opgenomen zijn.
Voor Vlaamse scholen is het uitwerken en invoeren van een taalbeleid verplicht. Dat is ondertussen al tien jaar zo, maar toch botsen veel scholen daarbij nog altijd op allerlei uitdagingen: taalbeleidsacties belanden vaak terug in de kast, teamleden zijn gedemotiveerd, of schoolteams zien door het bos de bomen niet meer omwille van de gigantische hoeveelheid aan taalstimulerende acties.
In deze presentatie gaan we op zoek naar verklaringen én mogelijke oplossingen voor zulke uitdagingen. Daarvoor herdefiniëren wij eerst het concept ‘taalbeleid’ met behulp van inzichten uit schooleffectiviteitsonderzoek. Daarna concretiseren we dat vernieuwde concept door in te zoomen op enkele cases uit het Vlaamse basis- en secundair (voortgezet) onderwijs waarbij de invoering van het taalbeleid moeizaam verloopt. Centraal staat de vraag: welke strategieën zijn in deze scholen nodig om het schooltaalbeleid effectiever te maken?
Vanaf schooljaar 2021-2022 is elke school verplicht om bij 5-jarige kleuters (bij het begin van de leerplicht dus) een taalscreening uit te voeren die nagaat hoe goed kleuters het Nederlands beheersen. Op deze manier kunnen de kleuters geïdentificeerd worden over wiens taalontwikkeling een kleuterschool alert moet zijn.
Kleuterleraren hebben echter – ook als ze geen taalscreening afnemen – al een beeld van de taalvaardigheid van hun kleuters. In ons onderzoek gingen we na in hoeverre de inschattingen van kleuterleraren en de uitkomst van de taalscreening KOALA overeenkomen. Ook bevroegen we leraren naar hun percepties over de eventuele toegevoegde waarde van een oordeel uit een taalscreening.
Resultaten geven aan dat signalen zoals deze gegeven worden in KOALA effectief als meerwaarde gezien worden (a) omwille van de bevestiging van het eigen beeld of (b) omwille van het signaal dat het beeld bijgesteld of verdiept moet worden.
In deze presentatie wordt zowel de afstemming tussen eigen beeld en KOALA, als de brede beeldvorming in KOALA, concreet gemaakt aan de hand van voorbeelden uit het onderzoek bij bijna 2000 kleuters in Vlaanderen.
Jeroen Steenbakkers
Hogeschool Windesheim (Zwolle) / Rijksuniversiteit Groningen.
Contact: j.steenbakkers@windesheim.nl
Bij schrijfopdrachten in het voortgezet onderwijs krijgen leerlingen vaak te horen dat ze iets moeten doen, maar ze niet krijgen daarbij lang niet altijd te horen hoe ze het kunnen aanpakken. Schrijf een pakkende inleiding; gebruik gevarieerde zinsbouw; formuleer duidelijke onderzoeksvragen. Leuk gezegd allemaal, maar voor leerlingen is de vraag: hoe dan? Lukraak lange en korte zinnen afwisselen bijvoorbeeld levert wel een gevarieerde zinsbouw op, maar het is desondanks geen goed idee. Belangrijk is dus dat leerlingen te weten komen welke formuleermogelijkheden het Nederlands te bieden heeft en hoe je die kunt inzetten voor je eigen teksten. Belangrijk is ook dat leerlingen een idee krijgen welke van die mogelijkheden bij henzelf passen, en welke juist niet. Het helpt dus als leerlingen inzicht krijgen in hun eigen schrijfstijl. Bij het schoolvak Nederlands leren leerlingen doorgaans niet zo heel veel over dit alles. De lessen Nederlands in de midden- en bovenbouw havo/vwo gaan immers meestal niet over formuleren, maar over correct formuleren (Steenbakkers, Baaijen & De Glopper, 2021). Dergelijke lessen gaan over het herkennen en verbeteren van formuleerfouten.
Speel altijd op zeker
Bij modules correct formuleren (ze staan standaard in de veelgebruikte lesboeken Nederlands voor klas 3 en 4 havo/vwo) leren leerlingen allereerst wat ze niet moeten doen: voorkom foutieve inversies en foutieve pleonasmen. Deze lessen gaan niet over formuleerkeuzes maar over formuleervoorschriften. De logica van de veelgebruikte lesboeken volgt daarmee de logica van het referentiekader taal: leerlingen moeten eerst leren om correct te formuleren (de referentieniveaus 1F – 3F) en pas daarna kunnen ze werken aan een eigen schrijfstijl (referentieniveau 4F – eind vwo 6). De onderliggende boodschap is dat je bij schrijven altijd ‘op zeker moet spelen’, zoals de volgende ‘schrijfafspraken’ laten zien. Schrijven doe je immers niet voor je lol.
Afspraken en regels Schrijven
Gebruik geen woorden die te moeilijk zijn voor je publiek en vermijd te lange zinnen. De lezer raakt dan de draad kwijt en stopt met lezen.
Zorg ervoor dat de alinea’s in het middenstuk op de juiste manier met elkaar zijn verbonden. Voorkom foutieve inversie: houd je aan de regels voor de volgorde van onderwerp en persoonsvorm.
Voorkom incongruentie: zorg ervoor dat het onderwerp en de persoonsvorm gelijk in getal zijn.
Voorkom ontspoorde zinnen: schrijf duidelijke, niet te lange zinnen.
Vermijd de dat/als-constructie.
Beperk het gebruik van lijdende zinnen.
Voorkom de stijlfouten foutief pleonasme en foutieve tautologie.
Pas de regels voor het schrijven van een beknopte bijzin en een samentrekking toe.
Vermijd taalfouten als contaminaties en dubbele ontkenningen.
(dit zijn tien van de 22 schrijfafspraken uit een veelgebruikt lesboek voor 3-vwo)
Speelser, spannender, leerzamer
Formuleeronderwijs kan speelser, spannender, leerzamer. Althans, dat was het vertrekpunt van het docentontwikkelteam Stijlperspectieven. Acht docenten en een docent-onderzoeker ontwikkelden gedurende acht ontwikkeldagen een vernieuwende lessenserie Schrijfstijl voor de klassen 3 en 4 havo/vwo. In deze lessen gaan leerlingen experimenteren met schrijfstijlstrategieën. Ze leren bijvoorbeeld werken met ellipsen, drieslagen, intensiveerders, lange zinnen, synoniemen en omschrijvingen. Leerlingen krijgen bij deze lessen permissie om niet alleen ‘binnen de lijntjes te kleuren’, maar ook met bewustzijn (taal)grenzen te verkennen. De acht lessen volgen een vaste aanpak. Leerlingen analyseren steeds eerst een authentieke tekst (krantenartikel, mailbericht, schoolboektekst, column) waarin een bepaalde schrijfstijlstrategie succesvol is toegepast. Ze onderzoeken de schrijfstijlstrategie inductief. Vervolgens bestuderen ze een uitlegtekst over de schrijfstijlstrategie en daarna gaan ze de strategie zelf toepassen in een korte schrijfopdracht. Die opdracht wordt huiswerk voor de volgende les. Vier of vijf leerlingen krijgen de opdracht om hun zelfgeschreven tekst aan de docent te mailen. Elke nieuwe les start vervolgens met een klassikale bespreking van deze teksten, waarbij de aandacht wordt gericht op de formuleringen. Welke zijn geslaagd? Waarom? Welke kunnen beter? Op deze manier leren leerlingen over de effecten van hun formuleringen op de lezer. Ze krijgen het lezersperspectief in beeld.
Bewuste taalvaardigheid
Bij de module Schrijfstijl krijgen leerlingen kennis-over-taal aangeboden die hen in staat stelt om bewuste formuleerkeuzes te maken en deze te evalueren. De aanpak is geïnspireerd op grammar-for-writing, een beproefde schrijfdidactiek in Engelstalige landen (Myhill, 2005). Bij grammar-for-writing worden er steeds verbindingen gelegd tussen grammaticale en metalinguïstsiche concepten en de formuleerbehoeften van leerlingen, die vaak verschillen per tekstgenre. Op die manier ontwikkelen leerlingen bewuste taalvaardigheid. De veronderstelling is dus dat taalbewustzijn bijdraagt aan betere taalvaardigheid. Binnen lopend promotieonderzoek wordt deze veronderstelling getoetst. 2 jaar achtereen hebben acht docenten (en hun sectiegenoten) gewerkt met de lessenserie Schrijfstijl. Gedurende dit interventieonderzoek zijn de nodige materialen verzameld: schrijfteksten van leerlingen en antwoorden op vragenlijsten. Deze materialen worden op dit moment geanalyseerd, zodat we de komende maanden de vraag kunnen beantwoorden in hoeverre de vernieuwende aanpak werkt.
___
Docenten die de lessenserie Schrijfstijl willen ontvangen, kunnen mailen naar j.steenbakkers@windesheim.nl. Bij de schrijfstijlstrategieën zijn uitlegfilmpjes gemaakt. Deze zijn te zien op YouTube (de taal meester)
Referenties:
Myhill (2005). Ways of knowing: Writing with grammar in Mind. English Teaching: Practice and Critique 4(3), 77-96.
Steenbakkers, Baaijen & De Glopper (2021). De pedagogische dimensie van formuleer- en schrijfstijlonderwijs binnen het schoolvak Nederlands. Een analyse van het curriculum, het vakdidactisch discours en de lespraktijk. Pedagogiek 41(2), 175-200.
Taalontwikkeling van studenten heeft een structurele plek in alle curricula en alle docenten geven taalgericht les. Daar moeten we naartoe, willen we studenten in het hoger onderwijs voldoende toerusten voor hun werkende leven. Bij Hogeschool Rotterdam zijn de opleidingen zelf aan zet. Met hulp van centrale ondersteuning integreren zij Nederlands of communicatie in de vakinhoud. De rol van taaldocent verandert: van docent met eigen cursussen Nederlands naar collega die het team meeneemt in feedback geven op taal, taalleerlijnen ontwikkelen en een talige leeromgeving creëren. In deze workshop doorloop je de stappen van visie tot effectmeting voor jouw instelling of opleiding. Wij inspireren je met succesvolle praktijkvoorbeelden bij elke stap.
Houden jongeren rekening met het sociale profiel van hun gesprekspartner(s) als ze met elkaar communiceren via sociale media? Passen ze hun schrijfstijl aan aan die van hun gesprekspartners? Dat onderzochten wij in een groot corpus van Facebook Messenger- en WhatsApp-gesprekken geproduceerd door Vlaamse tieners. We kijken naar het effect van het gender, de leeftijd en de studierichting van de gesprekspartners en focussen op het gebruik van prototypische kenmerken van informeel online taalgebruik. De resultaten tonen wel degelijk patronen van accommodatie (aanpassing aan de gesprekspartner), maar er treden duidelijke verschillen op naargelang van de aard van de onderzochte kenmerken. Bovendien wordt accommodatie in sterkere mate getriggerd door bepaalde sociale kenmerken dan door andere en zijn de aanpassingen ook succesvoller of accurater voor de ene sociale variabele dan voor de andere.
Al enkele jaren blijkt dat het met de leesvaardigheid van Vlaamse kinderen bergaf gaat (PIRLS 2016; peiling lezen 2018; PISA 2018). Op verschillende niveaus werd er nagedacht over de versterking van de didactiek begrijpend lezen, wat resulteerde in een reeks belangrijke publicaties over wat werkt in onderwijs in begrijpend lezen (Gobyn e.a. 2019; Houtveen e.a. 2019; Pereira & Nicolaas 2019; Onderwijsinspectie 2020).
Een vraag die vanuit het werkveld vaak gesteld wordt, is hoe die inzichten op een haalbare en duurzame manier vertaald kunnen worden naar de klaspraktijk. Het project ‘Lezen op school’, een samenwerking tussen de lerarenopleiding van VIVES en 6 partnerbibliotheken, werkt sinds begin september 2020 aan zo’n concrete vertaling op 18 West-Vlaamse basisscholen. De focus ligt op leesmotivatie: hoe krijg ik kinderen intrinstiek gemotiveerd om te lezen? En wie graag leest, leest vaker en doorgaans ook beter. In deze sessie bekijken we concrete voorbeelden van hoe een school kan werken aan een motiverend leesbeleid. Want ja, lezen is echt de leukste reis die je tegenwoordig kan boeken.
In het schooljaar 2019-2020 organiseerden de Universiteit Antwerpen, Universiteit Utrecht en de Radboud Universiteit de allereerste Olympiade Nederlands. Liefst 67 scholen en 345 leerlingen schreven zich in voor de schriftelijke voorronde. Zeven scholieren brachten het er zo goed vanaf dat zij zich aan de finaleopdracht mochten wagen: een eigen onderzoek onder begeleiding van een deskundige in het vakgebied.
In het eerste deel van deze presentatie belichten we de voorgeschiedenis en visie van de Olympiade Nederlands. Zowel de schriftelijke voorronde als de finaleproef peilen naar creatief-wetenschappelijk inzicht. Op die manier brengt de Olympiade de neerlandistiek positief onder de aandacht als een avontuurlijke onderzoeksdiscipline, waarmee leerkrachten en leerlingen ook in de klas aan de slag kunnen. In het tweede deel buigen we ons samen over een aantal concrete vragen en is er tijd voor een discussie met de deelnemers.
In Atheneum Herzele werden muren letterlijk doorbroken om het curriculum te flexibiliseren. In die vernieuwde, flexibele ruimte kunnen leerlingen nu dagelijks lezen, ingebed in de LIST-didactiek. De leerlingen vinden hun gading in een inspirerend boekenaanbod en aantrekkelijke leeszones, dankzij een geslaagde samenwerking met de lokale bibliotheek. Leerlingen boeken daardoor lees- en leerwinst, met zichtbare resultaten en effecten. Doorbreek de muren en lees mee!
Het Northgo College (voortgezet onderwijs) en De Witte School (primair onderwijs) in Noordwijk willen leerlingen weer aan het lezen krijgen en hun leesmotivatie versterken. Zes docenten van beide scholen hebben daarom gezamenlijk een nieuwe aanpak voor literatuuronderwijs ontwikkeld. Acht illustratieve opdrachten maken een doorlopende leerlijn zichtbaar tussen basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Ook slaan de opdrachten een brug tussen fictieonderwijs, schrijfvaardigheid en gespreksvaardigheid.
In deze presentatie zullen we ingaan op onze nieuwe kijk op het literatuuronderwijs en zullen we een aantal voorbeelden van onze opdrachten laten zien.
De tweedegraadslerarenopleidingen op het hbo in Nederland staan voor een haast onmogelijke taak. In relatief weinig studiepunten moeten zij vakinhoudelijk vrijwel de hele taalkunde afdekken (met de nadruk op de klassieke zinsontleding), en dan ook nog eens vakdidactisch invulling geven aan het begrip Taalbeschouwing. Het gevolg is: losse taalkundige cursussen, vaak op een traditionele manier gegeven, naast vakdidactische cursussen waarin studenten een stukje taalkunde moeten didactiseren op een heel andere manier dan ze het net zelf geleerd hebben.
In een nieuwe, geïntegreerde opzet proberen wij de taalkundige vakinhoud juist op een taalbeschouwelijke manier te didactiseren. Deze nieuwe aanpak is niet alleen geschikt voor het hbo, maar ook bedoeld als voorbeeld voor hoe je taalbeschouwing in het vo zelf kunt didactiseren. In onze bijdrage geven we een paar concrete voorbeelden.
Corona daagde heel het onderwijslandschap uit om vanop afstand leerlingen te motiveren, door te verbinden en hen de nodige autonomie te geven. Binnen het kader van de eindtermen zochten we voor de lessen Nederlands en expressie creatieve en verbindende opdrachten. We experi-menteerden met (Belgische) kunst en creatieve werkvormen om tot leren te komen.
We stellen vier opdrachten voor: een instagrampagina, schrijven van poëzie, reflectiefilmpjes en een leesopdracht rond de week van Belgische muziek. Deze opdrachten ontwikkelden we in de lockdown en zetten we nu in ons contactonderwijs in. Elke leerling kan eigen accenten leggen en de opdrachten passen perfect binnen een gedifferentieerde aanpak.
We koppelen deze lessen aan de zelfdeterminatietheorie. We nemen jullie mee in hoe wij onze authenticiteit en betrokkenheid als leerkracht inzetten als motiverende factor voor het leren van onze leerling.
Je gaat naar huis met nieuwe lesideeën maar ook met vernieuwende ideeën rond lesgeven.
Demografische achtergrondvariabelen hebben een disproportionele impact op het onderwijssucces van leerlingen in het Vlaamse onderwijssysteem. Zo hebben leerlingen met een migratieachtergrond bijna dubbel zoveel kans als hun klasgenoten zonder migratieachtergrond om de OESO-minimumdoelen voor geletterdheid niet te halen.
Mogelijk zal het afstandsonderwijs dat werd ingevoerd tijdens de coronacrisis, dergelijke onderwijsongelijkheden versterken. In deze studie onderzoeken we die hypothese door na te gaan welke ervaringen ex-OKAN-leerlingen (Onthaal Klas voor Anderstalige Nieuwkomers) in het regulier secundair onderwijs hebben gehad met afstandsonderwijs. Meer specifiek gaan we na hoe ex-OKAN-leerlingen de talige interactie met leerkrachten en medeleerlingen in online lessen en lessen in de klas ervaren.
In de jaren tachtig van de vorige eeuw merkte Mieke Trommelen op dat Nederlandse werkwoorden minder en eenvoudigere lettergrepen hebben dan Nederlandse zelfstandige naamwoorden. Met die observatie is decennialang niet veel gedaan. Nochtans zijn woordsoortspecifieke lettergreepstructuren gekend uit andere talen en belangrijk voor de taalkundige theorievorming. Met hedendaags computationeel en experimenteel onderzoek hebben we aangetoond dat Trommelen overschot van gelijk had. Het Nederlands heeft inderdaad woordsoortspecifieke lettergreepstructuren. Die kennis behoort bovendien tot de taalintuïties van de moedertaalspreker: Nederlandstaligen voelen aan tot welke woordsoort een nonsenswoord kan behoren. Wat vindt u zelf beter: een pardijf of ik pardijf? In deze lezing bespreken we de resultaten van het onderzoek en de theoretische relevantie en vergelijken we de Nederlandse feiten met vergelijkbare feiten in de talen van de wereld.
‘News that stays news’, zo definieerde de Amerikaanse dichter Ezra Pound literatuur. Een gedicht, bijvoorbeeld, is dus een tekst die waarde blijft hebben doorheen de tijd, los van de de context waarin hij ontstaan is. Maar wat met gedichten die op de huid van de dagelijkse realiteit geschreven zijn en de polsslag van de maatschappij laten voelen? Die zich bekommerd tonen om de manier waarop politici spreken en schrijven, om onze omgang met de natuur, het klimaat, afkomst en gender? Ook dit soort poëzie is waardevol, zeker om er in de klas mee aan de slag te gaan.
In deze activerende lezing over actuele poëzie bieden we een denkkader aan en doen we suggesties voor een benadering die de leerlingen prikkelt.
Uit het taalbeleid van de opleiding Journalistiek aan Howest is stilaan een vanzelfsprekende onderwijsdynamiek gegroeid waar de kernleden van het opleidingsteam enthousiast aan meewerken, ten gunste van de studenten.
De uiteenzetting laat verschillende modellen van teamteaching zien aan de hand van concrete voorbeelden die transfereerbaar zijn naar andere opleidingen en onderwijscontexten. De studenten kunnen aan de slag met methodieken en instrumenten zoals de tekst-trainer, rubrics of (peer)feedbacksystemen die de verschillende docenten kennen en gebruiken.
Vader, moeder, broer en zus. Vader komt thuis van zijn werk en begint aan het lezen van de krant, terwijl moeder het eten kookt. Broer en zus spelen buiten; hij met de bal, zij met de pop.
Het klinkt als een gezellig tafereel, maar wat zich afspeelt is niet neutraal te noemen. De karakters in deze schets voldoen aan de genderstereotype rolverdeling: de man werkt en de vrouw doet het huishouden. Het jongetje speelt wild met een voetbal, het meisje zit rustig met een pop in de hoek. Wat opvalt is dat veel boeken voor kinderen van 6 tot 12 jaar, in meer of mindere mate, dit soort rolpatronen bevatten. Voor mijn onderzoek heb ik 120 boeken uit de AVI-reeksen (AVI Start t/m AVI Plus, vanaf 2008) van vier verschillende uitgeverijen gecodeerd en geanalyseerd en auteurs geïnterviewd, teneinde een uitspraak te kunnen doen over de mate van genderstereotypering en heteronormativiteit in relatie tot de ontwikkelingen in de samenleving. In welke mate geven de materialen een actuele representatie van de wereld om ons heen? Kunnen alle leerlingen in de klas zich aan deze teksten spiegelen?
In mijn bijdrage ga ik in op de resultaten van het onderzoek, de implicaties voor de onderwijspraktijk en gaan we met elkaar in gesprek op basis van een werkvorm.
Wijze lessen. Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek van Tim Surma en co. Is een onderwijspublicatie die de laatste jaren op bijzonder veel terechte aandacht en appreciatie kon rekenen. Wanneer ik met beginnende en ervaren leerkrachten in gesprek ga ligt het boek dikwijls naast mij of zit het tenminste klaar in mijn rugzak. De gesprekken die wij dan voeren vertrekken altijd van de lespraktijk Nederlands in een bepaalde klas. Het boek helpt ons tot op bepaalde hoogte verder, we missen echter geregeld een expliciete link met de vakdidactiek Nederlands. In deze workshop verbind ik de lessen uit het boek van Tim Surma met de schrijfvaardigheidsdidactiek aan de hand van voorbeelden en lesideeën.
Binding, binding, binding… sinds de coronacrisis word je ermee om de onderwijsoren geslagen. En terecht, want binding is een cruciale factor voor succesvol studeren. Een succesvolle student heeft een gevoel van verbondenheid met de opleiding, de docenten en met medestudenten. Deze academische en sociale binding komt niet vanzelfsprekend tot stand, zeker niet in het geval van deeltijdstudenten die maar weinig naar school komen en een flexibel studiepad bewandelen.
Dit gegeven was de inspiratie om een project te starten (mogelijk gemaakt door een Comeniusbeurs van NRO) rondom online leerteams voor deeltijdstudenten in een digitale leeromgeving. De coronacrisis heeft het belang van online binding nog urgenter gemaakt. Deze presentatie is voor iedereen die geïnteresseerd is in online samenwerkend leren en zich wil voorbereiden op een toekomst met meer blended onderwijs.
Het begon met een impulsieve beslissing: wat als ik als lerarenopleider onze eigen opleiding lager onderwijs zou volgen? Zou ik beter kunnen inschatten of wat ik verwacht van onze toekomstige leerkrachten basisonderwijs ook realistisch is? In welke mate verschilt mijn ideale klas van de werkelijkheid? Gewapend met de 7 principes van krachtig taalonderwijs trok ik de stageklas in. In deze workshop deel ik mijn bevindingen. Praktische lesvoorbeelden, levensechte ervaringen gekoppeld aan een theoretisch kader komen in deze workshop aan bod.
In het ACTAPORT-project is een expliciete leerlijn rond academische schrijf- en presentatievaardigheden voor bachelorstudenten van de Faculteit Wetenschappen van de KU Leuven ontwikkeld. Centraal in de leerlijn staat een online taalportfolio. Daarin verzamelen de studenten hun schrijf- en presentatietaken met de feedback die ze kregen op die taken (1); ze reflecteren over de verkregen feedback (2) en formuleren aandachtspunten voor volgende taken (3). Om de probleemvelden weg te werken, kunnen ze aangepaste online taalleer-modules doorlopen (4). Op die manier kunnen ze de evolutie van hun academische taalvaardigheden doorheen de opleiding stap voor stap opvolgen.
Om de verwachtingen over academische taalvaardigheid duidelijk te maken en de transparantie en continuïteit te bevorderen, zijn in samenspraak met de docenten uit de verschillende wetenschapsopleidingen de evaluatiecriteria samengesteld. Dat is niet alleen nuttig voor studenten, maar het laat didactische teams ook toe om uniforme en consistente taal-feedback te geven doorheen de opleiding. Het geheel wordt ook gevisualiseerd in een online dashboard.
In deze interactieve workshop neemt Inge je mee naar de oorsprong van kamishibai en licht ze een aantal mogelijkheden toe om kamisibai als werkvorm in te zetten in verschillende vakgebieden in het secundair onderwijs. We onderzoeken hoe kamishibai het verhalend onderwijs kan voeden, aanvullen en versterken, in vakken als geschiedenis, burgerschap, Nederlands en andere talen (vb. woordenschat in context). We bekijken hoe het de creativiteit van leerlingen kan aanboren en stimuleren om zelf aan de slag te gaan met het maken van verhalen, vertelplaten en het hun spreek- en vertelvaardigheden kan aanscherpen.
In deze sessie laten Vanessa Joosen en Wouter Haverals hun licht schijnen op “age studies”, de studie van leeftijd in onder andere cultuur en literatuur. Meer bepaald schenken zij aandacht aan de manier waarop leeftijd in jeugdliteratuur vorm krijgt. Hoe beschrijven auteurs van jeugdboeken personages uit verschillende leeftijdscategorieën? Welke talige kenmerken worden daarbij benut? Hoe passen ze zich aan aan de doelgroep? Hoe verschilt de representatie van leeftijd in jeugdboeken met die in volwassen-romans? En bovenal: welke ideeën over leeftijd komen in jeugdboeken bovendrijven?
Deze en andere vragen staan centraal in het onderzoeksproject Constructing Age For Young Readers – kortweg: CAFYR. Met behulp van digitale tools onderzoeken de teamleden van dit project de constructie van leeftijd in een omvangrijk corpus jeugdboeken en volwassenromans. Tijdens de sessie zal er ingegaan worden op het samenspel van “age studies” en “digital humanities” en zullen tevens de eerste resultaten worden voorgesteld. Ze laten zien hoe leerlingen en leerkrachten ook met gebruiksvriendelijke en gratis beschikbare online tools, zoals Antconc en Voyant Tools, aan de slag kunnen gaan om literatuur (of hun eigen teksten) te analyseren.
Samen op zoek naar mogelijkheden om een effectieve leesdidactiek op de lerarenopleidingen basisonderwijs te ondersteunen.
Eerst een korte inleiding over de ‘missie’ van de Taalraad (‘Een geïntegreerde en structurele aanpak voor het leesonderwijs, de urgentie is hoger dan ooit.’) en over de actiepunten. Daarna een korte weergave van de resultaten van gesprekken die de Taalraad met vijftien lerarenopleidingen basisonderwijs hield, over hun noden en wensen ten aanzien van het leesonderwijs.
Vervolgens gaan we met de deelnemers aan de slag rond deze noden en wensen: herkennen zij die noden en wensen?, wat moet er op de lerarenopleidingen gedaan gaan worden aan de effectieve leesaanpak? (en dat concreet proberen te maken) en hoe moet dat geïmplementeerd worden? (en dat concreet maken).
Op gezelle.be brengen we het publiek in contact met Guido Gezelles literaire erfenis en tonen we de maatschappelijke relevantie van de dichter. Het digitale belevingsplatform biedt ook nieuwe kansen om authentiek bronnenmateriaal in de klas te brengen. Samen met de KU Leuven en de lerarenopleidingen van Vives en Howest, het Poëziecentrum en dichteres Lies Van Gasse ging het educatieve team van de Openbare bibliotheek Brugge op zoek naar originele invalshoeken en prikkelende werkvormen om Gezelle te integreren in het onderwijsprogramma. In “atelier Gezelle” zetten we ons erf-goedmateriaal ook educatief in binnen het kunstonderwijs. Verder zoemen we samen met hedendaagse dichters in op maatschappelijke thema’s als ecologie: wat maakt Gezelle nog actueel en zo bijzonder vergeleken met tientallen andere vergeten natuurdichters?
Uit de PISA-resultaten blijkt dat leerlingen uit de Vlaamse Gemeenschap tot nog toe systematisch hoger scoren dan die uit de Franse Gemeenschap, ook als het gaat over vragen in verband met literatuur en interpretatie. Dit vormde voor Pierre Outers (ULiège) de aanleiding om zijn doctoraatsonderzoek te wijden aan een diepgaande vergelijking tussen het literatuuronderwijs in de moedertaal in middelbare scholen van de Franse Gemeenschap ten opzichte van die van de Vlaamse Gemeenschap. Daaruit blijkt nu al dat het daarbij om totaal verschillende manieren van denken over literatuur in het onderwijs gaat, visies en praktijken die in de andere landshelft niet tot nauwelijks bekend zijn, en toch elkaar positief zouden kunnen beïnvloeden. In onze presentatie zullen wij de achtergronden schetsen waarop een en ander is gestoeld, en ingaan op de eerste resultaten van het onderzoek wat betreft de praktijk van het literatuuronderwijs in de respectieve gemeenschappen.
Vanuit de didactiek van geïntegreerde vaardigheden is het vak Nederlands de uitgelezen plek om gevoelige actuele onderwerpen genuanceerd te benaderen. Bovendien blijkt dat leerlingen lees – en kijkstrategieën beter hanteren als de inhoud van de teksten voor hen ook persoonlijk zinvol is. Laat het net die onderwerpen zijn, die voor de politiek neutrale docent uitdagend zijn: we houden polarisatie immers liever uit de klas.
Vanuit deze balansoefening werkten we een veelzijdige format rond het onderwerp migratie uit voor de laatste jaren van het secundair onderwijs. Hoe kunnen we aan de slag met zakelijk en literair lezen rond migratie? Hoe kunnen we spreken rond het onderwerp zonder in een polariserend debat te belanden? We focussen in deze lezing op de uitgebreide oriëntatiefase (o.a. vanuit de depolarisatietechniek van filosoof Bart Brandsma), op differentiëren in zakelijk en literair lezen, op een mediawijze aanpak van actuele bronnen, op sociale taalvariatie en framing. Ook tonen we waar co-teaching en vakoverschrijdend werken mogelijk is. De lessenreeks eindigt met een uitgebreide, gedifferentieerde evaluatie via hedendaagse artikels en documentaires die leerlingen zelfstandig en individueel tot een goed einde brengen. De format is een jarenlange work-in-progress, waardoor we ook even stilstaan bij wat niet werkte in het verleden, en aantonen waarom onze laatstejaarsleerlingen de lessenreeks zo positief evalueren.
In de media is er steeds meer aandacht voor de leesvaardigheid van leerlingen en het bevorderen van lezen bij jongeren. Ook de leden van de werkgroep Praten over Fictie-fragmenten zijn zich ervan bewust, dat lezen niet altijd een populaire tijdsbesteding is van jongeren, maar ook dat fictie niet altijd een volwaardige plek op het programma heeft. Wij denken dat het belangrijk is, dat leerlingen binnen de lessen Nederlands kunnen ervaren hoe je kunt opgaan in boeiende teksten. Daarnaast moet er ruimte zijn om de authentieke leeservaringen bij dergelijke teksten uit te wisselen en te verdiepen.
Met de werkgroep Praten over Fictiefragmenten zijn we met deze bevindingen aan de slag gegaan en we hebben ons daarbij de volgende vragen gesteld. Welk materiaal is geschikt voor verschillende leerwegen en leerjaren in het vmbo en de onderbouw van havo/vwo? Welke soorten vragen stimuleren een open, exploratieve bespreking? Welke mogelijkheden zijn denkbaar voor de inpassing van ons materiaal binnen een complete leerlijn fictie? Tijdens onze presentatie zullen wij ingaan op onze zoektocht naar de antwoorden op deze vragen. Daarnaast zullen we ook de eerste praktijkervaringen van Praten over Fictiefragmenten met jullie delen.
Bij de term ‘podcasts’ denken we in eerste instantie aan informatieve programma’s of interviews waarbij liefhebbers met veel passie over hun favoriete onderwerp vertellen. De laatste jaren pakken radiostations en platformen ook uit met fictie, met ‘De brand in het landhuis’ en ‘De Blankenberge tapes’ als bekende Nederlandstalige voorbeelden. Heel vaak spelen de makers bij deze verhalen met de grens tussen feit en fictie.
In deze sessie we presenteren een concrete lessenreeks rond taalvaardigheid die tot stand kwam in samenwerking tussen de KU Leuven (Gino Bombeke en Mirjam Eren) en het Paridaensinstituut (Piet Creten en Sven Tuerlinckx). Het uitgangspunt is ‘BOB’, de podcast van audiocollectief Schik, de verwerking is een gedifferentieerd pad rond filosofie, wetenschap, persoonlijke beleving en de opbouw van een podcast.
Leerlingen die minder taalvaardig instromen in het secundair onderwijs hebben binnen ons onderwijssysteem vaak minder kansen op studiesucces. Wat als een extra inspanning voor lezen en schrijven in het begin van hun opleiding voor sommige van die leerlingen echt het verschil kan maken? We stellen ons experiment met het twaalfwekenplan lees- en schrijftraining voor. Drie keer per week geven we twintig minuten tot een half uur schrijftraining. Daarnaast besteden we even veel tijd aan leesactiviteiten met tekstonafhankelijke opdrachten. We starten bij alle leerlingen voor schrijven in de zone van de naaste ontwikkeling en voor lezen vertrekken we vanuit het interesse-klasprofiel. We doen dat twee keer per week tijdens de Nederlandse les en een keer telkens tijdens een andere les of over de middag met tutors uit een ander leerjaar. Wij hopen leraren te vinden die hun handboek even durven los te laten om samen met ons dit twaalfweken-plan uit te proberen.
Rijke teksten zijn een mooi middel om aan de taalontwikkeling en de kennisopbouw van leerlingen te werken. Rijke teksten zijn authentieke teksten met een gevarieerd taalgebruik waarin de schrijver zijn volle taalpotentieel benut. Ze hebben een heldere structuur, zijn niet vereenvoudigd en sluiten idealiter aan bij de belevingswereld van de leerlingen. Rijke teksten roepen prikkelende vragen op en nodigen uit tot diep lezen, tot gesprekken en discussie.
De Taalunie ontwikkelde in samenwerking met een werkgroep de website rijketeksten.org, met voorbeelden van rijke teksten voor leerlingen van 6 tot 18 jaar. In deze bijdrage gaan we in op wat rijke teksten zijn, waarom ze zo belangrijk zijn om mee te werken, en tonen we hoe je de website kan gebruiken ter ondersteuning van het taalonderwijs.